Opaal is een niet-kristallijne (amorfe) edelsteen die bestaat uit microscopische bolletjes gehydrateerd siliciumdioxide. De unieke structuur zorgt voor een spectaculair optisch fenomeen: opalescentie – een kleurenspel waarbij regenboogachtige flitsen te zien zijn wanneer het licht door de steen beweegt. In tegenstelling tot de meeste edelstenen is opaal niet kristallijn, wat betekent dat het geen vaste kristalstructuur heeft.

Opaal bestaat voor 3% tot 21% uit water, meestal rond de 6–10%. Dit maakt de steen gevoelig voor uitdroging, breuk of kleurverandering onder bepaalde omstandigheden.

Opaal komt voor in diverse variëteiten. Deze worden doorgaans onderverdeeld in edelopaal en gewone opaal, gebaseerd op de aanwezigheid van kleurenspel:

• Edel opaal (precious opal) – Toont het kenmerkende kleurenspel. Deze categorie kent meerdere subtypes:
  • Witte opaal – Lichte achtergrond met kleurrijke flitsen.
  • Zwarte opaal – Donkere achtergrond, waarbij het kleurenspel bijzonder sterk naar voren komt.
  • Kristalopaal – Transparante tot halfdoorzichtige opaal met fel kleurenspel.
  • Boulder-opaal – In natuurlijke matrixsteen ingebed, met zichtbaar kleurenspel.
  • Matrix-opaal – Kleurenspel is verspreid door het gesteente waarin de opaal zit.
• Gewone opaal (common opal) – Mist kleurenspel; komt in effen kleuren zoals wit, roze, blauw, groen of grijs. Ook wel "potch" genoemd.
• Vuur-opaal – Helder oranje tot rood, meestal uit Mexico. Kan wel of geen kleurenspel vertonen.

Opaal wordt wereldwijd gevonden, maar enkele regio’s zijn beroemd vanwege hun kwaliteit en unieke kenmerken:

• Australië – Veruit de belangrijkste bron van edelopalen, met beroemde mijnen in Lightning Ridge (zwarte opaal), Coober Pedy (witte opaal) en Andamooka.
• Ethiopië – Bekend om kristal- en hydrofane opaal met sterk kleurenspel, vaak behandeld. Zwarte onbehandelde opaal uit Ethiopië behoort to de zeldzaamste opalen.
• Mexico – Leverancier van vuur-opaal, vaak transparant tot doorschijnend.
• Brazilië, Honduras, VS (Nevada) – Kleinere hoeveelheden van uiteenlopende soorten.

Om de uitstraling of duurzaamheid van opaal te verbeteren, worden soms behandelingen toegepast:

• Impregneren met olie, hars of wax – Verbetert uiterlijk en stabiliseert barstjes, vooral bij poreuze opalen.
• Suiker/rook behandeling – Wordt toegepast op Ethiopische opaal om kunstmatig donkere achtergronden te creëren die het kleurenspel versterken.
• Doublets en triplets – Composietstenen waarbij dunne opaal wordt versterkt met een backing en soms een transparant kapje (bijv. kwarts of glas).

Bij edelstenen van hoge kwaliteit wordt behandeling als waarde verlagend beschouwd, tenzij het om gestabiliseerde of beschermde stenen voor gebruik in sieraden gaat.

De waarde van opaal wordt bepaald door kleurenspel, achtergrondkleur, helderheid, transparantie, grootte en zeldzaamheid. De meest gewilde opaalsoorten zijn:

• Zwarte opaal uit Lightning Ridge (Australië) – Extreem zeldzaam en gewaardeerd om zijn diepe contrast en levendige kleuren.
• Zwarte opaal uit Ethiopië - onbehandelde zwarte opalen uit Ethiopië zijn zeer zeldzaam en gewild.
• Kristalopaal met helder kleurenspel – Vooral uit Ethiopië en Australië.
• Boulder-opaal met sterke patronen – Bij voorkeur met brede vlakken kleur, bekend als "harlekijnpatroon".
• Vuur-opaal uit Mexico – Heldere, verzadigde oranje of rode stenen, al dan niet met opalescentie.