Paraïba toermalijn is een zeldzame en uiterst waardevolle variëteit van toermalijn, bekend om zijn levendige blauwgroene tot turquoise kleuren en karakteristieke neonachtige glans. Wat deze steen uniek maakt, is de aanwezigheid van koper en soms mangaan in de kristalstructuur – een zeldzaamheid in de wereld van edelstenen. De ontdekking van deze variëteit in de jaren 1980 in de Braziliaanse staat Paraíba veroorzaakte direct internationale belangstelling. Paraïba toermalijnen onderscheiden zich niet alleen door hun opvallende kleur, maar ook door hun zeldzaamheid. Ze behoren tot de meest gewilde en hoogst geprijsde edelstenen op de markt.

Hoewel de term "Paraïba" oorspronkelijk alleen werd gebruikt voor toermalijnen uit de Braziliaanse regio Paraíba, is het begrip in de handel breder geworden. Tegenwoordig spreekt men van Paraïba toermalijn als het gaat om koperhoudende toermalijn met vergelijkbare optische eigenschappen, ongeacht de vindplaats. Er zijn grofweg drie erkende herkomstgebieden:

• Paraíba (Brazilië) – De oorspronkelijke bron, met stenen van uitzonderlijke kleurintensiteit en zeldzaamheid.
• Mozambique – Levert koperhoudende toermalijnen die visueel lijken op Braziliaanse stenen, vaak groter van formaat.
• Nigeria – Ook een belangrijke bron van felgekleurde Paraïba-achtige toermalijnen, soms met minder uitgesproken fluorescerende eigenschappen.

De allereerste Paraïba toermalijn werd in 1989 gevonden in de Batalha-mijn in de Braziliaanse staat Paraíba. De extreme schaarste en intensiteit van kleur maakten de steen direct legendarisch. Door de beperkte beschikbaarheid van de Braziliaanse voorraad, werden vergelijkbare koperhoudende toermalijnen uit Mozambique en Nigeria vanaf de jaren 2000 ook aangeduid als "Paraïba toermalijn", mits ze dezelfde chemische samenstelling en uitstraling hadden. Deze bredere interpretatie wordt erkend door de meeste gemmologische laboratoria, zolang koper (Cu) als kleurveroorzaker aanwezig is.

Paraïba toermalijnen worden soms onderworpen aan behandelingen om hun kleur of helderheid te verbeteren. De belangrijkste behandelmethoden zijn:

• Hittebehandeling – Wordt regelmatig toegepast om ongewenste groene of bruine tonen om te zetten in helder blauw of turquoise.
• Vulbehandeling – In zeldzame gevallen worden kleine breuken opgevuld met kleurloze substanties zoals hars. Dit is echter minder gebruikelijk bij Paraïba dan bij andere edelstenen.

Gerenommeerde gemmologische laboratoria kunnen aangeven of een steen is behandeld. Onbehandelde exemplaren met intense kleur zijn zeldzaam en bijzonder waardevol.

De waarde van Paraïba toermalijn hangt af van verschillende factoren, waaronder kleur, herkomst, helderheid, behandeling en karaatgewicht. De meest gewilde exemplaren zijn:

• Neonblauw of turquoise Paraïba uit Brazilië – Met extreme kleurintensiteit en hoge fluorescentie.
• Onbehandelde stenen – Met natuurlijke, levendige kleuren zonder enige vorm van behandeling.
• Mozambikaanse stenen van topkwaliteit – Groter van formaat dan Braziliaanse, met vergelijkbare kleurkracht.
• Transparante stenen met hoge helderheid – Vooral in grotere karaatgewichten uiterst zeldzaam.