Tanzaniet is een zeldzame en opvallend gekleurde edelsteen die behoort tot de mineraalgroep zoisiet (Ca₂Al₃(SiO₄)₃(OH)). De steen is beroemd om zijn intense blauw-violette tot paarsblauwe kleur en zijn sterke pleochroïsme: het vermogen om vanuit verschillende hoeken verschillende kleuren te tonen (blauw, paars en soms bruin/geelgroen).Tanzaniet heeft een hardheid van 6 tot 7 op de schaal van Mohs. Hoewel hij relatief hard is, is hij gevoeliger voor krassen en breuk dan bijvoorbeeld saffier, en vereist dus zorgvuldige verwerking en gebruik.

Tanzaniet wordt niet strikt gecategoriseerd in varianten zoals andere edelstenen, maar er zijn wel verschillende classificaties op basis van kleur, zuiverheid, behandeling en vorm:

1. Blauw-violette tanzaniet
   • De meest gewilde kleurvariant. De beste stenen hebben een diepe, verzadigde kleur met een evenwicht tussen blauw en paars.
2. Lichtblauwe of lavendelkleurige tanzaniet
   • Minder intens van kleur, vaak afkomstig van kleinere kristallen of minder verwarmd materiaal. Aantrekkelijk geprijsd.
3. Onverhitte tanzaniet (natuurlijke kleur)
   • Heeft vaak een geelgroene of bruingele tint. Minder populair op de markt, maar zeldzaam als verzamelobject.
4. Fantasiegeslepen of cabochon tanzaniet
   • Soms gebruikt in unieke ontwerpen of bij stenen met insluitsels.

Tanzaniet komt uit slechts één locatie ter wereld: de Merelani Hills aan de voet van de Kilimanjaro in Noord-Tanzania, nabij de stad Arusha.Deze exclusieve herkomst maakt tanzaniet uniek onder edelstenen. De mijnen zijn onderverdeeld in sectoren (A, B, C en D), elk met verschillende exploitanten. Vanwege de beperkte geografische bron wordt tanzaniet soms omschreven als "duizend keer zeldzamer dan diamant".

Bijna alle commercieel aangeboden tanzanieten ondergaan een behandeling:

• Warmtebehandeling (zeer gangbaar)
  • Wordt toegepast bij tanzaniet met een bruinige of groenachtige zweem om de typische blauw-violette kleur naar voren te brengen.
  • De behandeling is permanent en algemeen geaccepteerd in de edelsteen industrie.
• Onbehandelde tanzaniet
  • Wordt vooral gewaardeerd door verzamelaars. De kleur varieert dan van groenbruin tot geelgroen of zachtblauw.

Let op: tanzaniet wordt zelden of nooit met chemicaliën, coatings of hars behandeld. Als dat wel gebeurt, betreft het meestal inferieure of synthetische imitaties.